Μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί η αρχιτεκτονική κληρονομιά, η οποία πλέον προστατεύεται με το άρθρο 6 (Προστασία Αρχιτεκτονικής και Φυσικής Κληρονομιάς) του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ν.4067/2012) το οποίο αντικατέστησε το άρθρο 4 του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού (ΓΟΚ, ν. 1577/1985). Ο Νέος Οικοδομικός Κανονισμός μεταξύ άλλων διατάξεων αναλύει την διαδικασία και τις προϋποθέσεις χαρακτηρισμού ενός κτιρίου ως διατηρητέου, την ανάγκη αιτιολόγησης, την δημοσιότητα, το δικαίωμα υποβολής αντιρρήσεων των ενδιαφερομένων και επίσης προσεγγίζει θέματα όπως η απαγόρευση επεμβάσεων, η ανακατασκευή και τα κριτήρια χαρακτηρισμού και της κατεδάφισης.
Επί της ουσίας, με την παρ. 2 του ίδιου άρθρου του ΝΟΚ ρυθμίζονται τα θέματα του χαρακτηρισμού οικισμών ή τμημάτων πόλεων ή αυτοτελών οικιστικών συνόλων ως παραδοσιακών προστατευόμενων συνόλων, χώρων τόπων, τοπίων κ.λπ., ενώ με την παρ. 3 τα θέματα που αφορούν κτίρια ή τμήματα κτιρίων ή συγκροτήματα κτιρίων ή στοιχείων του περιβάλλοντος χώρου. Σκοπός είναι η διατήρηση και ανάδειξη της ιδιαίτερης ιστορικής, πολεοδομική, αρχιτεκτονική, λαογραφικής, κοινωνικής και αισθητικής φυσιογνωμίας τους. Προς τον σκοπό αυτόν μπορούν να χαρακτηριστούν ως διατηρητέα: α) μεμονωμένα κτίρια, β) τμήματα κτιρίων, γ) συγκροτήματα κτιρίων, δ) στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου αυτών, ε) στοιχεία του φυσικού ή και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος χώρου, όπως αυλές, κήποι, θυρώματα και κρήνες, στ) καθώς και μεμονωμένα στοιχεία πολεοδομικού (αστικού ή αγροτικού) εξοπλισμού ή δικτύων, όπως πλατείες, κρήνες, διαβατικά, λιθόστρωτα, γέφυρες που βρίσκονται εντός ή εκτός οικισμών, ζ) η χρήση ακινήτου, με ακινήτου ή χωρίς κτίσματα εντός ή εκτός των οικισμών επίσης και το τυχόν όνομα ή επωνυμία, με την οποία η χρήση αυτή συνδέθηκε με τον διατηρητέο χαρακτήρα της, ιστορικό, λαογραφικό ή άλλο.
Ο χαρακτηρισμός πραγματοποιείται με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος ύστερα από την αιτιολογική έκθεση της αρμόδιας υπηρεσίας και τη γνώμη του αρμοδίου Κεντρικού Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής (ΚΣΑ). Η αιτιολογία για να είναι νόμιμη πρέπει να στηρίζεται στα ακόλουθα δεδομένα: α) στη συνδρομή των κριτηρίων του νόμου δηλ. τόσο του άρθρου 6 παρ. 3 όσο και των Διεθνών Συμβάσεων όπως είναι η Σύμβαση για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Ευρώπης αλλά και η Σύμβαση τη UNESCO για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, β) στην εκτίμηση και κρίση που οδηγεί σε εισήγηση ή γνωμοδότηση κατ’ εφαρμογή της αρχής της ειδικότητας και γ) σε θεμελίωση της νομικής και πραγματικής βάσης της αιτιολογίας κατά τρόπο πλήρη και σαφή. Επιπλέον, στην αιτιολογική έκθεση θα πρέπει να περιγράφονται τα πολεοδομικά, αισθητικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία βάσει των οποίων προτείνεται ο επίμαχος χαρακτηρισμός διότι σε κάθε άλλη περίπτωση η πράξη καθίσταται αόριστη αφού δεν προσδιορίζονται επαρκώς τα στοιχεία ( ΣτΕ 4525/2013).
Όσον αφορά τις αντιρρήσεις, αυτές διατυπώνονται από τους ιδιοκτήτες προς την αρμόδια υπηρεσία του κατά περίπτωση αρμοδίου Υπουργείου εντός (1) ενός μηνός από την ημερομηνία δημοσίευσης της πρόσκλησης ή από την κοινοποίηση της απ’ ευθείας στους ίδιους. Κατόπιν τούτων, ο Υπουργός Περιβάλλοντος είναι αρμόδιος να εκδώσει την απόφαση καθορισμού κριτηρίων, ύστερα από την γνωμοδότηση του ΚΣΑ, στην οποία είναι απαραίτητο να διατυπώνονται: α)οι κατηγορίες διατηρητέων και κριτήρια αξιολόγησης για την υπαγωγή των προς χαρακτηρισμό κατασκευών στις κατηγορίες αυτές, β) οι ειδικότεροι όροι και περιορισμοί ως προς τις δυνατότητες επέμβασης επί των διατηρητέων κατασκευών κατά κατηγορία, και γ) οι μεταβατικές διατάξεις ως προς το καθεστώς των ήδη χαρακτηρισμένων κατασκευών ως διατηρητέων σε σχέση με την κατάταξη σε κατηγορίες και τις δυνατότητες επέμβασης επ’ αυτών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο ίδιο άρθρο (αρ. 6 ΝΟΚ) στην περ. γ’ της παραγράφου 4 προβλέπεται και η θέσπιση μεταβατικών διατάξεων “… ως προς το καθεστώς των ήδη χαρακτηρισμένων κατασκευών ως διατηρητέων, σε σχέση με την κατάταξη σε κατηγορίες και τις δυνατότητες επέμβασης επ’αυτών”. Επιπλέον, η διάταξη καλύπτει και περιπτώσεις όπως η άδεια δόμησης στα ίδια ή σε όμορα ακίνητα όπου προϋπόθεση αποτελεί η σύμφωνη γνώμη του οικείου Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής το οποίο γνωμοδοτεί με γνώμονα την προστασία και την ανάδειξη της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας του διατηρητέου κτιρίου ενώ επίσης ρυθμίζεται η ανακατασκευή ακινήτων στην αρχική τους μορφή εφόσον έχει κινηθεί η η διαδικασία χαρακτηρισμού τους ως διατηρητέων, η αναστολή έκδοσης αδειών δόμηση αλλά και η κατεδάφιση, επισκευή και προσθήκη σε κατασκευή που ανεγέρθει προ έτους 1955.
